Viêm Tai Giữa Ứ Dịch – Cách Điều Trị Và Thông Tin Cần Biết

Viêm tai giữa ứ dịch là một dạng của bệnh lý viêm tai giữa thường gặp ở trẻ em. Bệnh tuy không gây nguy hiểm tới tính mạng nhưng mang đến nhiều phiền toái và biến chứng khôn lường. Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách sẽ làm mất khả năng thính lực ở người bệnh.

Viêm tai giữa ứ dịch là gì? Có nguy hiểm không?

Viêm tai giữa ứ dịch là bệnh viêm tai do màng nhĩ đóng kín, khiến dịch tiết (dịch lỏng hoặc dịch keo) ứ đọng ở phía trong hòm tai. Bệnh thường phổ biến ở đối tượng trẻ em từ 1 – 3 tuổi với sự tiến triển âm thầm và ít kèm theo triệu chứng.

Theo tổng kết từ Viện Y tế và chăm sóc sức khỏe Quốc gia Anh năm 2015, cứ khoảng 5 trẻ em có độ tuổi trên dưới 24 tháng tuổi thì sẽ có 1 bé bị viêm tai giữa ứ dịch. Và cứ 10 trẻ em thì có 8 bé bị viêm tai giữa ứ dịch ít nhất một lần cho tới khi chúng được 10 tuổi.

Về mặt thời gian có thể chia viêm tai giữa ứ dịch thành 3 thể như sau:

• Viêm tai giữa cấp tính: Xảy ra trong thời gian 3 tuần trở lại
• Viêm tai giữa bán cấp: Kéo dài từ 3 tuần đến 3 tháng
• Viêm tai giữa mãn tính: Kéo dài trên 3 tháng

Nếu bệnh nhân phát hiện sớm, được can thiệp kịp thời thì uống thuốc có thể nhanh chóng hồi phục. Đối với trường hợp được chích rạch màng nhĩ dẫn mủ ra ngoài cũng sẽ khỏi bệnh sau 2 tuần.

Tuy nhiên, khi dịch đã tràn ra ngoài tai sẽ gây thủng màng nhĩ. Lỗ thủng có thể ở bất cứ vị trí nào. Nếu lỗ thủng nhỏ quá sẽ làm sự dẫn lưu bị hạn chế, tình trạng mủ bị ứ đọng dễ gây biến chứng…

• Liệt mặt do tổn thương dây thần kinh số 7, khi đoạn 2 ống Faloppe quá mỏng.
• Viêm màng não: thường xảy ra ở trẻ nhỏ vì bệnh tích lan qua khớp trai – đá.
• Biến chứng vùng não: áp xe não, áp xe tiểu não, áp xe ngoài màng cứng… Biến chứng rất nguy hiểm, có thể gây đến tử vong nếu không được chữa trị kịp thời.

Nguyên nhân viêm tai giữa ứ dịch

Các nghiên cứu chỉ ra rằng, nguyên nhân gây viêm tai giữa ứ dịch có liên quan tới cấu trúc và chức năng của ống Eustachian. Đây là ống thông từ tai giữa đến vòm mũi họng và đảm nhận nhiệm vụ cân bằng áp suất bên trong với bên ngoài của tai giữa.

Trẻ em thường có cấu trúc ống Eustachian chưa hoàn chỉnh, ngắn và ngang hơn so với người lớn. Vì vậy trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là đối tượng dễ mắc viêm tai giữa ứ dịch nhất.

Hơn nữa, hoạt động của ống này rất dễ bị rối loạn do nhiễm trùng, dị ứng, đi máy bay, bơi lội, lặn biển… Cụ thể như sau:

• Tắc vòi nhĩ

Vòi nhĩ có thể bị tắc hoặc bị cản trở bởi nhiều lý do. Một khi chúng bị tắc sẽ khiến dịch tiết trong tai bị ứ đọng và lâu dần xuất hiện tình trạng ứ dịch, chảy mủ…

• Vi khuẩn, virus

Các chuyên gia chỉ ra rằng, hơn 40% trường hợp bị viêm tai giữa ứ dịch là do sự xâm nhập của các loại vi khuẩn, virus gây bệnh. Các vi khuẩn gây bệnh viêm tai giữa phổ biến là Haemophilus influenzae, Staphylococcus pneumonia, Diphtheroids… Tình trạng tai tiết dịch chính là một cơ chế của cơ thể nhằm chống lại sự tấn công của vi khuẩn xâm nhập.

• Dị ứng

Một số người có cơ địa dị ứng nên khi tiếp xúc với các dị nguyên cơ thể sẽ bị kích ứng. Dị ứng có thể làm phù nề, tăng tiết dịch nhầy và dị sản lớp biểu bì mô. Từ đó tăng nguy cơ tắc vòi nhĩ, gây ứ đọng trong vòm tai.

• Đi máy bay, lặn biển

Khi thay đổi độ cao đột ngột, áp suất không khí được cân bằng ở 2 mặt màng nhĩ. Nếu bạn có chức năng vòi nhĩ kém, không mở thường xuyên và đủ rộng để cân bằng sự thay đổi áp suất thì sẽ có cảm giác bị đầy tai, nghe kém, thậm chí chảy dịch…

Về mặt lý thuyết, viêm tai giữa ứ dịch có thể tự khỏi trong vòng từ 6 đến 12 tuần. Tuy nhiên thống kê cho thấy có tới 35% đến 40% trong số người bệnh có thể bị tái phát lại hoặc không thể tự khỏi. Thời gian ủ bệnh lúc này đã kéo dài hơn, thậm chí trên 15 tuần.

Do đó, bệnh viêm tai giữa ứ dịch nếu không được điều trị đúng cách sẽ dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng. Trong đó, nguy hiểm nhất là khả năng thính giác giảm sút, ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ đang ở tuổi học nói. Nguy hiểm hơn nếu để viên tai giữa ứ dịch kéo dài sẽ hình thành choletetoma, một chất có khả năng ăn mòn xương.

Triệu chứng bệnh viêm tai giữa ứ dịch

Màng nhĩ khi bị bệnh sẽ đóng kín, khiến dịch tiết ứ đọng phía sau màng tai. Do đó bệnh viêm tai giữa thường không chỉ gây ra các triệu chứng cấp tính mà có tiến triển âm thầm, dai dẳng. Triệu chứng viêm tai ứ dịch chủ yếu sẽ làm giảm khả năng nghe của người bệnh. Tùy theo độ tuổi mà sẽ có những biểu hiện khác nhau:

Ở trẻ nhỏ:

• Trẻ nghe kém: Không quay đầu về hướng có âm thanh hoặc phản ứng chậm với việc học và phát triển ngôn ngữ…
• Khi bị đau hoặc ngứa tai, trẻ thường có xu hướng đưa tay lên tai, dứt vành tai…

  

Ở người lớn:

• Có cảm giác đầy tai: Khi dịch bắt đầu xuất hiện sẽ gây tắc nghẽn ở màng nhĩ khiến việc tiếp nhận âm thanh kém. Đồng thời cảm giác trong tai như chứa một vật gì đó, ngứa ngáy và khó chịu…
• Thính lực giảm: Cảm thấy việc nghe kém hơn hoặc có những biểu hiện không bình thường khi nghe…

Tuy nhiên, những triệu chứng của bệnh lý này thường không quá nghiêm trọng nên nhiều người chủ quan và không tiến hành thăm khám sớm. Hơn nữa, các triệu chứng này cũng rất dễ nhầm lẫn với triệu chứng viêm tai giữa cấp tính.

Viêm tai giữa ứ dịch thường có 3 giai đoạn phát triển như sau:

Giai đoạn 1: Chưa có dịch (mủ)

Trong giai đoạn này, bệnh nhân thường bị viêm tai mũi họng kết hợp. Những biểu hiện điển hình là chảy nước mũi, nghẹt mũi… Khi bị viêm tai giữa, bệnh nhân bắt đầu xuất hiện các triệu chứng đau tai.

Trẻ nhỏ thì bỏ bú, bỏ ăn, hay đưa tay lên cào cấu tai… Ở người lớn sẽ cảm thấy đau tai hơn khi nằm, chóng mặt và ù tai. Khi khám sẽ thấy hình ảnh màng tai đục, vằn đỏ.

Giai đoạn 2: Ứ dịch

• Khi bước sang giai đoạn ứ dịch, người bệnh sẽ kèm theo sốt cao, thậm chí lên tới 40 độ.
• Rối loạn tiêu hóa: đi ngoài lỏng, tiêu chảy, nôn trớ, đầy bụng…
• Đau tai dữ dội hơn khiến trẻ quấy khóc, bỏ ăn, lắc đầu, cào cấu tai…
• Khi khám màng nhĩ sẽ thấy màng tai có màu hổ phách, màng nhĩ lồi lõm hoặc căng phồng ra ngoài.

Giai đoạn 3: Vỡ dịch

Khi dịch đã bị vỡ và chảy ra ngoài tai, lúc này các triệu chứng đau nhức dường như thuyên giảm khiến nhiều người tưởng rằng bệnh đã tự khỏi:

• Trẻ không còn bị sốt, tiêu hóa ổn định, không còn nôn trớ…
• Đau tai giảm dần, trẻ không quấy khóc, ăn uống lại bình thường
• Khi soi tai sẽ thấy lỗ thủng màng nhĩ. Hiện tượng dịch chảy ra ngoài đã làm rách lớp màng nhĩ.

Thực tế, các giai đoạn đầu của bệnh thường khởi phát khá nhanh nên nếu mọi người chủ quan sẽ dẫn tới giai đoạn ứ dịch mủ. Ở giai đoạn này thì triệu chứng không rõ ràng nhưng biến chứng lại cực kỳ nguy hiểm.

Vì vậy, ngay khi nghi ngờ có biểu hiện của bệnh lý này, người bệnh hoặc cha mẹ của trẻ nên trao đổi trực tiếp với bác sĩ về tình hình và cảm nhận. Trên cơ sở xét nghiệm và những biểu hiện lâm sàng, các bác sĩ sẽ đưa ra kết luận và phương pháp điều trị chính xác nhất.

Cách chẩn đoán và điều trị viêm tai giữa ứ dịch

Quá trình chẩn đoán viêm tai giữa ứ dịch bao gồm việc thăm khám, hỏi bệnh lâm sàng, nội soi tai, đo thính lực, nhĩ lượng…

Khi thăm khám lâm sàng, bác sĩ sẽ đặt các câu hỏi cho bệnh nhân về thời gian triệu chứng phát sinh và các dấu hiệu cụ thể. Bố mẹ (đối với trẻ nhỏ) hoặc người bệnh nên cung cấp đầy đủ các thông tin quan sát và theo dõi được để bác sĩ có thể căn cứ vào đó có hướng xét nghiệm tiếp theo.

Khi tiến hành nội soi tai bệnh nhân viêm tai giữa ứ dịch, bác sĩ sử dụng ống nhỏ có gắn thiết bị ghi hình để chụp phía bên trong tai. Kết quả sẽ cho thấy hình ảnh tai người bệnh xuất hiện dịch màu vàng, xanh hoặc nâu đen… Sau đó bác sĩ xác định khả năng nghe bằng cách đo nhĩ lượng và thính lực (nếu cần).

Điều trị bệnh bằng các phương pháp Tây y

Việc điều trị viêm tai giữa ứ dịch phụ thuộc vào nhiều yếu tố và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Phương pháp tây y chủ yếu tập trung vào chữa trị các triệu chứng của bệnh để người bệnh cảm giác thoải mái, dễ chịu. Tùy vào từng mức độ của bệnh, các bác sĩ sẽ cân nhắc áp dụng một số biện pháp sau:

• Giám sát, theo dõi

Trong hầu hết các trường hợp, phần dịch tích tụ sau màng nhĩ sẽ tự khỏi trong vòng 3 – 5 tuần. Vì vậy bác sĩ sẽ không cần điều trị cấp tính mà chỉ giám sát bệnh trong thời gian này.

• Uống thuốc

Nếu người bệnh bị nhiễm trùng dường hô hấp trên kèm theo viêm tai giữa ứ dịch, các bác sĩ sẽ chỉ định bạn sử dụng kháng sinh để ngăn chặn tình trạng viêm nhiễm lan rộng. Một số loại thuốc phổ biến hay được sử dụng như: thuốc kháng sinh, glucocorticoids (cả dạng uống và dạng xịt), kháng histamin, chống viêm, phù nề, thuốc hạ sốt… đồng thời kết hợp với điều trị mũi họng.

Thuốc có chứa thành phần kháng sinh chỉ nên sử dụng 1 liệu trình đối đa là 7 ngày. Nếu trẻ trên 6 tuổi thì chỉ nên sử dụng khoảng 5 ngày. Nếu sử dụng quá lâu trong một thời gian dài sẽ gây ra nhiều tác dụng phụ và dễ dẫn tới hiện tượng nhờn thuốc, kháng thuốc.

• Đặt ống thông khí màng nhĩ

Đây là thủ thuật đặt một ống thông khí nhỏ giữa tai ngoài và tai giữa nhằm tạo ra một lỗ thủng ở màng nhĩ để dẫn dịch ra ngoài. Khi tháo ống thì lỗ thủng màng nhĩ cũng liền lại nhanh chóng. Thính giác của người bệnh sẽ được phục hồi sau khi dịch chảy ra ngoài. Các ống thông tai thường tự rớt sau 6 tháng hoặc 1 năm.

Phương pháp này trước đây phổ biến chủ yếu ở các nước có hệ thống y tế tiên tiến và phát triển như Mỹ, Canada, Nhật Bản… Hiện nay ở Việt Nam thủ thuật này cũng đã được áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên chi phí để thực hiện đặt ống thông khí mang nhĩ không rẻ. Ngoài ra, nó còn có thể khiến bệnh nhân có nguy cơ phải đối mặt với một trong các biến chứng: nhiễm trùng, thủng màng nhĩ, xơ hóa màng nhĩ, cholestetoma…

• Thổi bóng bơm vòi nhĩ otovent

Thổi bóng bơm vòi nhĩ otovent là phương pháp điều trị dùng quả bóng nhỏ để trẻ thổi nó bằng mũi. Khi thổi bóng otovent sẽ tác động một lực làm mở ống vòi nhĩ (eustachian) giúp dịch ứ đọng từ tai thoát ra theo đường mũi.

Đây là phác đồ cải thiện triệu chứng bệnh rất an toàn, tự nhiên và hạn chế các nhu cầu chỉ định dùng thuốc hay phẫu thuật. Tuy nhiên, biện pháp lâm sàng này mới phổ biến ở một số nước phương Tây.

• Phẫu thuật cắt bỏ V.A

Nếu trẻ bị viêm mô bạch huyết (V.A), bác sĩ có thể đề nghị cắt bỏ các mô này. Bởi lẽ trong một số trường hợp, cắt bỏ V.A có thể giúp điều trị viêm tai giữa ứ dịch, có mủ.

Lưu ý trong quá trình thực hiện các biện pháp Tây y để chữa bệnh viêm tai giữa ứ dịch:

• Các phương pháp Tây y cần phải được chỉ định và thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng.
• Người bệnh không nên tự ý mua và sử dụng thuốc kháng sinh trị viêm tai giữa ứ dịch khi không có hướng dẫn của bác sĩ
• Sử dụng thuốc uống một thời gian khoảng 7 – 10 ngày mà không thấy hiệu quả thì nên ngưng sử dụng, đi tái khám để thay đổi phương pháp điều trị.

Chữa viêm tai giữa ứ dịch bằng mẹo dân gian

Bên cạnh việc chữa bệnh bằng các phương pháp Tây y, bạn hoàn toàn có thể áp dụng những mẹo dân gian để chữa trị viêm tai giữa ứ dịch. Đây là phương pháp điều trị khá an toàn, ít khi gây ra tác dụng phụ. Dưới đây là một số bài thuốc bạn có thể tham khảo và tự áp dụng tại nhà:

Bài thuốc từ phèn chua

• Chuẩn bị: 50g ngũ bột tử, 50g phèn chua, một miếng sắt (không dùng đồng hoặc nhôm vì chúng sẽ khiến phèn chua giảm tác dụng)
• Cho tất cả nguyên liệu đã chuẩn bị lên miếng sắt, bắc lên bếp đun nóng cho phèn chua chảy ra, quyện vào ngũ bột tử.
• Khi phèn chua chảy hết thì tắt bếp, bạn sẽ thu được hỗn hợp dạng xốp.
• Lấy hỗn hợp này đêm đi nghiền thật mịn rồi cho vào một chiếc lọ thủy tinh, đậy kín để bảo quản và sử dụng nhiều lần.

Cách dùng: Mỗi lần sử dụng cho một chút bột vào miếng giấy sạch cuộn thành hình cái phễu đặt vào tai. Thổi nhẹ để thuốc bay vào tai. Lưu ý trước khi áp dụng cách này cần vệ sinh tai sạch sẽ và chỉ áp dụng khi dịch đã chảy ra ngoài. Ngày nên thực hiện liên tục 3 lần để nhanh có tác dụng.

Bài thuốc từ rau diếp cá

• Chuẩn bị: 1 nắm rau diếp cá tưới, 2 – 3 quả táo đỏ
• Đem nguyên liệu đã chuẩn bị đi rửa sạch, cho vào nồi và sắc lên cùng với 4 bát nước.
• Đun nhỏ lửa cho tới khi thấy nước cạn còn khoảng 2 bát thì tắt bếp.
• Bạn dùng nước này để uống từ 2 – 3 lần/ ngày, áp dụng trong khoảng 5 – 7 ngày sẽ thấy bệnh tình thuyên giảm.

Điều trị viêm tai giữa bằng Đông y

Thay vì áp dụng các loại thuốc và phương pháp điều trị tây y thì nhiều bệnh nhân đã tìm đến cách chữa viêm tai giữa ứ dịch bằng đông y. Bởi lẽ đây là phương pháp an toàn khi sử dụng nguyên liệu là các loại thuốc nam có nguồn gốc tự nhiên, quý hiếm. Đối tượng nào cũng có thể sử dụng mà không hề lo thuốc gây tác dụng phụ.

Hơn nữa, Đông y trị bệnh theo nguyên lý chữa bệnh từ tận gốc rễ. Đông y cho rằng viêm tai giữa ứ dịch là do nhiệt và phong độc ngưng trệ khiến huyết ứ ở tai, dẫn đến đau tai và viêm nhiễm… Do đó, các bài thuốc chữa bệnh theo y học cổ truyền sẽ tập trung giải độc, trừ phong, lưu thông khí huyết và tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.

Một số bài thuốc có thể áp dụng như sau:

Bài thuốc 1:

• Sử dụng ý dĩ, chi tử, trạch tả, ngưu bàng, long đơm thảo, sài hồ, mộc thông (mỗi vị 12g), 6g thương truật, 4g cam thảo, 8g quy đầu và 16g sinh địa.
• Thuốc mang đi sắc với 1,5 lít nước. Đun sôi tới khi cạn còn chừng 3 bát nước thì tắt bếp. Mỗi ngày dùng 1 thang và uống thành 3 bữa trong ngày.

Bài thuốc 2:

• Chuẩn bị xa tiền tử 12g, long đởm thảo 12g, mộc thông 12g, hoàng cầm 12g, trạch tả 12g, sinh địa 12g, đương quy 8g và cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang.

Tính hiệu quả của các bài thuốc Đông y phụ thuộc chủ yếu vào cơ địa hấp thụ của từng người. Do đó, hiệu quả của thuốc thường không có tính đồng nhất. Có người sẽ khỏi bệnh sau 1 tháng uống thuốc nhưng cũng có người mất tới 3 tháng vẫn không thể chữa dứt điểm.

Làm sao để phòng ngừa viêm tai giữa ứ dịch?

Khi không được điều trị triệt để, viêm tai giữa ứ dịch có thể tái phát thành bệnh mãn tính, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Do đó, bạn cần có biện pháp phòng ngừa hiệu quả để không làm bệnh trở nên phức tạp.

Đối với trẻ nhỏ:

• Cho trẻ bú mẹ trong 6 tháng đầu đời
• Không cho trẻ uống sữa hoặc uống nước trong khi nằm ngửa
• Thường xuyên rửa tay, vệ sinh cho trẻ và cả đồ chơi của chúng
• Không cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, khói bụi, nơi ô nhiễm…
• Tiêm vacxin phòng dịch theo quy định về bệnh phổi và cúm sẽ giúp giảm nguy cơ bị viêm tai giữa ứ dịch.

Đối với người lớn:

• Hãy đeo khẩu trang trước khi ra đường hoặc trong khoảng thời gian làm các công việc bụi bặm.
• Vệ sinh nhà cửa, đồ đạc thường xuyên, sạch sẽ
• Sử dụng máy lọc không khí để giữ cho không khí sạch nhất có thể
• Sau khi đi bơi, lặn biển nên vệ sinh tai bằng cách dùng bông thấm nước; dùng nước muối sinh lý để làm sạch họng và mũi…
• Hạn chế tiếp xúc và sử dụng các thực phẩm khiến cơ thể dị ứng như hải sản, lông chó mèo…

Hy vọng bài viết trên đây đã cung cấp cho quý bạn đọc những thông tin hữu ích nhất về bệnh viêm tai giữa ứ dịch. Thông tin trong bài viết chỉ có tính chất tham khảo, khi phát hiện dấu hiệu viêm tai giữa ứ dịch, người bệnh cần tới ngay các cơ sở y tế chuyên khoa để thăm khám và điều trị kịp thời.

Bạn đọc nên xem:

• Viêm tai xương chũm là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị
• 10 cách chữa viêm tai giữa tại nhà và lời khuyên y tế