Nóng bụng là hiện tượng gì? Có phải mắc bệnh dạ dày?
Nóng bụng là hiện tượng ổ bụng xuất hiện cảm giác nóng rát, cồn cào và khó chịu. Đây là một trong những triệu chứng điển hình của các bệnh lý ở dạ dày. Tuy nhiên trên thực tế, triệu chứng này còn có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác như thói quen sinh hoạt, ăn uống không điều độ, ảnh hưởng của các vấn đề đường ruột, gan, thận,…
Nóng bụng là hiện tượng gì?
Nóng bụng là triệu chứng tiêu hóa khá phổ biến, thường xảy ra sau khi dùng thức ăn cay nóng hoặc do uống quá nhiều rượu bia. Hiện tượng này tạo ra cảm giác nóng rát và khó chịu ở vùng bụng (có thể xảy ra ở vùng bụng trên rốn, quanh rốn và vùng bụng dưới). Tuy nhiên thống kê cho thấy, đa phần nóng bụng thường xuất hiện ở quanh rốn và vùng bụng trên (vùng thượng vị).
Nóng bụng thường đi kèm với những triệu chứng như:
- Nóng rát dạ dày, đôi khi nóng rát ở cả dạ dày và thực quản
- Chướng bụng, đầy hơi
- Khó tiêu
- Ợ hơi, ợ chua, ợ nóng
- Tiêu chảy/ táo bón
- Bụng đau âm ỉ hoặc dữ dội
- Cồn cào
- Ăn uống không ngon miệng
Nóng bụng do nguyên nhân nào? Có phải do đau dạ dày?
Vùng bụng chứa nhiều cơ quan khác nhau. Chính vì vậy, hiện tượng nóng bụng có thể khởi phát do rất nhiều nguyên nhân. Trong đó, nguyên nhân phổ biến nhất là do thói quen ăn uống, sinh hoạt không điều độ và do ảnh hưởng của bệnh lý ở dạ dày và thực quản.
Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng nóng bụng, cồn cào.
1. Biểu hiện của bệnh dạ dày, thực quản
Thống kê cho thấy, đa phần các trường hợp nóng bụng đều xảy ra do ảnh hưởng của các bệnh lý ở dạ dày và thực quản. Triệu chứng của các bệnh lý thường bùng phát mạnh khi đói, sau khi ăn no hoặc xảy ra vào ban đêm.
- Viêm loét dạ dày tá tràng: Viêm loét dạ dày tá tràng là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng nóng bụng và nóng rát dạ dày. Bệnh lý còn đặc trưng với một số biểu hiện khác như đau thượng vị, buồn nôn, ợ hơi, nôn mửa, ợ chua, đầy hơi, khó tiêu, ăn uống kém,… Các triệu chứng của viêm loét dạ dày tá tràng thường bùng phát mạnh khi bụng quá đói/ quá no, khi dung nạp thực phẩm/ đồ uống kích thích và khi căng thẳng quá mức.
- Hội chứng Zollinger-Ellison: Hội chứng này xảy ra khi cơ thể có quá nhiều u gastrin. Loại u này sản xuất hormone gastrin có chức năng kích thích dạ dày bài tiết quá nhiều axit. Chính vì vậy ở một số trường hợp, nóng bụng, đầy hơi, cồn cào và buồn nôn có thể là biểu hiện của hội chứng Zollinger-Ellison. Nếu không tiến hành phẫu thuật, hội chứng này có thể dẫn đến biến chứng loét và thủng dạ dày.
- Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): GERD là tình trạng axit cùng với thức ăn trào ngược từ dạ dày lên thực quản. Bệnh lý này điển hình với triệu chứng nóng rát thượng vị, đau dạ dày, ợ hơi, ợ nóng, đầy hơi, buồn nôn, trớ thức ăn,… GERD kéo dài có thể gây hôi miệng, sâu răng và tăng nguy cơ mắc các bệnh hô hấp trên mãn tính.
2. Lạm dụng rượu bia
Nóng bụng thường xuất hiện ngay sau khi uống rượu bia – đặc biệt là những loại rượu mạnh có nồng độ cồn cao. Khi dung nạp vào dạ dày, rượu bia làm tăng độ axit trong dịch vị khiến niêm mạc dạ dày và ruột non bị kích thích, dẫn đến tình trạng nóng rát và khó chịu.
Nếu uống rượu thường xuyên, ethanol (cồn) cùng với các hoạt chất có trong bia rượu có thể ăn mòn niêm mạc và làm tăng nguy cơ viêm loét dạ dày, tá tràng. Không chỉ gây hại cho dạ dày, rượu bia còn làm tổn thương gan, tụy và thoái hóa hệ thần kinh trung ương.
3. Tác dụng phụ của thuốc
Ngoài ra, hiện tượng nóng bụng, cồn cào và buồn nôn cũng có thể là tác dụng phụ của một số loại thuốc (chủ yếu là corticoid, NSAID và kháng sinh). Corticoid và thuốc chống viêm không steroid (NSAID) đều có cơ chế ức chế prostaglandin – một loại axit béo có vai trò trung gian trong thụ cảm tín hiệu đau và phản ứng viêm. Việc ức chế thành phần này giúp cơ thể giảm đau nhức và cải thiện tình trạng viêm ở cơ quan tổn thương.
Tuy nhiên, prostaglandin ở hệ tiêu hóa có chức năng giảm bài tiết dịch vị gây ra bởi pentagastrin hoặc histamine. Việc ức chế prostaglandin có thể khiến lượng axit trong dạ dày tăng lên gây ra triệu chứng nóng rát, buồn nôn, đau thượng vị, nôn mửa,…
Mặc dù kháng sinh có khả năng tiêu diệt các vi khuẩn có hại nhưng đây là một trong những loại thuốc ảnh hưởng xấu đến cơ quan tiêu hóa. Khi được dung nạp vào cơ thể, kháng sinh có thể “vô tình” tiêu diệt lợi khuẩn bên trong đường ruột. Số lượng lợi khuẩn sụt giảm khiến hệ tiêu hóa mất cân bằng, dẫn đến hiện tượng khó tiêu, đầy hơi, đau bụng, nóng rát.
4. Dùng thực phẩm cay nóng
Sử dụng thực phẩm cay nóng là nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng nóng bụng. Các gia vị cay nóng như ớt, tiêu, quế, tỏi,… có thể kích thích niêm mạc tiêu hóa và gây ra các triệu chứng khó chịu.
Tuy nhiên nếu xảy ra do nguyên nhân này, hiện tượng nóng bụng có thể thuyên giảm chỉ sau vài giờ đến vài ngày. Đối với người có sẵn bệnh lý tiêu hóa, thức ăn cay nóng có thể gây bùng phát và làm nghiêm trọng mức độ của các triệu chứng.
5. Một số nguyên nhân khác
Ngoài những nguyên nhân trên, hiện tượng nóng bụng cồn cào còn có thể xảy ra do một số nguyên nhân sau:
– Hút thuốc lá:
Nicotine trong khói thuốc lá không chỉ gây hại đến tim mạch và phổi mà còn tác động tiêu cực đến niêm mạc cơ quan tiêu hóa. Các nghiên cứu cho thấy, nicotine có thể kích thích sản sinh endothelin – một loại protein có thể làm suy giảm màng bảo vệ niêm mạc dạ dày.
Ngoài ra, khói thuốc lá còn kích thích tuyến thượng thận sản sinh hormone cortisol gây căng thẳng và kích thích dạ dày bài tiết nhiều axit hơn bình thường.
– Dị ứng thực phẩm:
Dị ứng thực phẩm cũng có thể là nguyên nhân gây ra hiện tượng nóng bụng. Tình trạng này xảy ra khi hệ miễn dịch xác định nhầm protein trong các thực phẩm là “dị nguyên” và đối kháng bằng cách phóng thích histamine ra khỏi phức hợp với protein.
Histamine được phóng thích vào da, niêm mạc hô hấp và tiêu hóa. Thành phần hóa học này kích thích phản ứng dị ứng và gây ra các triệu chứng có mức độ từ nhẹ đến nặng như ngứa da, nổi mề đay mẩn ngứa, ngứa cổ họng, buồn nôn, đau bụng âm ỉ, nóng bụng, cổ họng nghẹn, khó thở,… Đối với những trường hợp dị ứng nặng (khó thở, choáng, ngất xỉu), cần đến bệnh viện trong thời gian sớm nhất để hạn chế nguy cơ tử vong do suy hô hấp.
– Hội chứng ruột kích thích (IBS):
Hội chứng ruột kích thích là một dạng rối loạn cơ năng của ruột già, đặc trưng bởi tình trạng đại tràng có nhu động chậm hoặc nhanh bất thường. Người bị IBS không hề xuất hiện thương tổn thực thể như viêm, loét hay khối u. Hiện nay, nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng này vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên, IBS được đánh giá là tình trạng lành tính và hiếm khi phát sinh biến chứng nguy hiểm.
Mặc dù vậy, hội chứng này có thể gây ra một số triệu chứng khó chịu như nóng bụng, đau bụng âm ỉ, tiêu chảy xen lẫn táo bón kéo dài, đầy hơi, chướng bụng, ăn không tiêu, phân có chất nhầy, cơ thể xanh xao,…
– Thoát vị hoành:
Cơ hoành có vai trò ngăn cách lồng ngực và ổ bụng. Thoát vị hoành là tình trạng phần trên của dạ dày bị nhô lên khỏi cơ hoành và xâm lấn vào không gian của lồng ngực. Tương tự IBS, nguyên nhân gây thoát vị hoành vẫn chưa được xác định. Thoát vị hoành gây ra một số triệu chứng như ợ nóng, đầy hơi, ợ hơi, đau vùng thượng vị, đau ngực, nóng bụng, cồn cào và khó chịu – đặc biệt là sau khi ăn no.
– Các vấn đề ở gan:
Gan nhiễm mỡ, áp xe gan, viêm gan siêu vi,… là một số bệnh lý về gan thường gặp. Tổn thương ở cơ quan này có thể gây đau bụng phải trên rốn, nóng bụng, buồn nôn, nôn mửa, vàng da, nước tiểu đậm màu, phân nhạt và chán ăn.
Thực tế, nóng bụng có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Tuy nhiên các nguyên nhân phổ biến nhất thường là do thói quen ăn uống, sinh hoạt không điều độ, ảnh hưởng của các bệnh lý ở dạ dày và thực quản.
Khắc phục triệu chứng nóng rát bụng, dạ dày
Nóng bụng có thể gây khó chịu, mất ngủ, mệt mỏi và ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu suất học tập – làm việc. Để cải thiện tình trạng này, bạn có thể thực hiện một số biện pháp tạm thời. Tuy nhiên để kiểm soát và phòng ngừa tình trạng tái phát, nên điều chỉnh và thay đổi các thói quen xấu.
Một số phương pháp khắc phục tình trạng nóng bụng, dạ dày:
1. Thực hiện các mẹo cải thiện tạm thời
Để giảm nhanh hiện tượng nóng rát bụng, dạ dày và các triệu chứng đi kèm, có thể áp dụng một số mẹo cải thiện tạm thời sau đây:
- Uống nước muối ấm: Nếu không có nhiều thời gian, bạn có thể pha nước muối ấm (1 ít muối với 300ml nước ấm) để giảm đau và làm dịu hiện tượng nóng bụng. Nước có khả năng trung hòa axit ở dạ dày, trong khi đó muối có tác dụng giải độc và bù điện giải. Với những trường hợp nôn mửa nhiều, nên pha khoảng 2 lít nước muối nhạt và chia thành nhiều lần uống trong ngày.
- Trà hoa cúc: Trà hoa cúc là loại trà không chứa caffeine và đem lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe – đặc biệt là cơ quan tiêu hóa. Thành phần bisabolol trong thảo dược này có tác dụng ức chế hại khuẩn, chống viêm và giảm kích ứng. Vì vậy, uống 1 tách trà hoa cúc ấm có thể làm dịu hiện tượng nóng rát dạ dày, nóng bụng và cồn cào.
- Trà gừng mật ong: Trà gừng mật ong không chỉ giúp làm dịu tình trạng nóng rát mà còn chống buồn nôn, nôn mửa và thúc đẩy hoạt động tiêu hóa. Bên cạnh đó, Gingerol trong gừng còn có hiệu quả chống viêm và giảm đau.
- Một số biện pháp khác: Ngoài ra, bạn cũng có thể sử dụng các thảo dược có tính mát để làm dịu hiện tượng nóng bụng như nha đam, rau má, lá diếp cá, cần tây, thìa là,…
2. Thiết lập lối sống khoa học, lành mạnh
Các mẹo cải thiện trên chỉ đem lại hiệu quả tạm thời. Nếu không thay đổi các thói quen xấu, triệu chứng có thể tái phát và nghiêm trọng dần theo thời gian.
Vì vậy để điều trị hiện tượng nóng bụng dứt điểm, bạn cần thiết lập thói quen tốt và thay đổi các thói quen ảnh hưởng xấu đến sức khỏe:
- Tránh sử dụng thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn chứa nhiều dầu mỡ, gia vị cay nóng và đồ hộp. Gia vị, dầu mỡ và chất bảo quản trong các loại thực phẩm này có thể khiến hệ tiêu hóa bị rối loạn, dẫn đến tình trạng đầy hơi, chướng bụng và nóng rát dạ dày.
- Không dùng nước ngọt có gas, rượu bia và hạn chế sử dụng cà phê.
- Tăng cường bổ sung các loại thực phẩm lành mạnh và tốt cho hệ tiêu hóa như rau xanh, trái cây, cá, hạt, đậu, các loại ngũ cốc, sữa chua. Ngoài chức năng cung cấp năng lượng và dinh dưỡng cho cơ thể, các nhóm thực phẩm này còn giúp điều hòa hoạt động tiêu hóa.
- Cung cấp đủ nước giúp trung hòa axit dạ dày, điều hòa nhu động ruột và đảm bảo hoạt động của cơ quan bài tiết. Vì vậy, nên bổ sung từ 2 – 2.5 lít nước/ ngày.
- Dành thời gian nghỉ ngơi và thư giãn. Tránh hút thuốc lá, căng thẳng và lo âu quá mức.
- Không nên ăn quá no hoặc để bụng quá đói. Đồng thời nên hạn chế làm việc và mang vác nặng ngay sau khi ăn.
- Thay đổi thói quen thức khuya và lười vận động. Các thói quen này có thể làm nghiêm trọng triệu chứng của viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản, hội chứng ruột kích thích và một số vấn đề tiêu hóa khác.
- Dành 20 – 30 phút mỗi ngày để thực hiện các bộ môn có cường độ vừa phải. Nghiên cứu cho thấy, hoạt động thể chất đều đặn có thể điều hòa nhu động ruột, giảm hoạt động bài tiết và co bóp quá mức của dạ dày.
Thực tế, xây dựng lối sống khoa học không chỉ giúp kiểm soát hiện tượng nóng bụng và những triệu chứng đi kèm mà còn hỗ trợ nâng cao sức khỏe tổng thể, cải thiện chức năng đề kháng và giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh mãn tính.
3. Thận trọng khi sử dụng thuốc
Sử dụng thuốc thiếu thận trọng không chỉ gây nóng bụng và kích thích dạ dày mà còn tăng nguy cơ loét và xuất huyết tiêu hóa. Chính vì vậy để hạn chế hiện tượng nóng bụng tái phát, bạn nên lưu ý một số vấn đề quan trọng khi sử dụng thuốc.
- Chỉ dùng thuốc khi đã tham vấn y khoa – ngay cả thuốc không kê toa. Đồng thời nên tuân thủ tuyệt đối hướng dẫn về liều lượng và thời gian sử dụng.
- Người có vấn đề về dạ dày nên sử dụng thuốc Paracetamol thay thế cho NSAID. Tuy nhiên nếu có vấn đề về gan và tiền sử nghiện rượu, nên thận trọng khi sử dụng cả 2 nhóm thuốc này.
- Corticoid và kháng sinh là các nhóm thuốc gây hại đối với dạ dày và cơ quan tiêu hóa. Ngoài ra, các nhóm thuốc này còn làm phát sinh nhiều tác dụng phụ có mức độ nghiêm trọng. Do đó, chỉ sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
- Nên uống thuốc với 300ml nước để giảm kích thích lên dạ dày và cần hạn chế nằm trong ít nhất 20 – 30 phút sau khi sử dụng thuốc.
- Nếu có vấn đề về gan, dạ dày và thận, nên thông báo với bác sĩ tình trạng sức khỏe để được chỉ định loại thuốc phù hợp.
Nóng rát bụng, dạ dày – Khi nào cần gặp bác sĩ?
Ngoài những nguyên nhân thông thường (thói quen ăn uống, dùng thuốc,…), nóng bụng còn có thể là biểu hiện của các bệnh lý ở dạ dày, thực quản, gan,… Hầu hết triệu chứng của những bệnh lý này đều không thể tự thuyên giảm mà bắt buộc phải can thiệp điều trị.
Chính vì vậy, bạn nên tìm gặp bác sĩ khi nhận thấy những triệu chứng sau:
- Nóng bụng kéo dài và không thuyên giảm ngay cả khi đã thay đổi các thói quen xấu
- Buồn nôn, nôn mửa dữ dội
- Ăn uống kém, cơ thể gầy và xanh xao
- Bụng đau dữ dội
- Vàng da, da ngứa ngáy
- Sốt cao, ớn lạnh
- Hoặc đi kèm với bất cứ triệu chứng nào khác thường
Nóng bụng là hiện tượng khá phổ biến và có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Nếu triệu chứng không thuyên giảm sau khi điều chỉnh thói quen, bạn nên tìm gặp bác sĩ chuyên khoa để thực hiện các kỹ thuật chẩn đoán và can thiệp điều trị kịp thời.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!