Axit Dạ Dày Là Gì, Dư Có Sao Không? Cách Làm Giảm

Axit dạ dày có vai trò quan trọng đối với quá trình trao đổi chất và hoạt động của cơ quan tiêu hóa. Tuy nhiên, tăng tiết axit quá mức có thể gây ăn mòn niêm mạc dạ dày dẫn đến viêm loét, trào ngược, thủng dạ dày, xuất huyết tiêu hóa,… 

Axit dạ dày là gì?

Axit dạ dày (dịch vị) là loại axit vô cơ được tế bào thành dạ dày sản xuất, bao gồm enzyme pepsin và axit clohydric (HCl). Dịch vị chứa hơn 99.5% là nước và 0.5% vật chất khô (trong vật chất khô chứa protein, các chất vô cơ như muối sunfat, muối clorua, HCl, một số nguyên tố như K, Mg, Na, Ca và các loại enzyme như axit uric, ure, axit lactic,…).

Khi ăn uống, tế bào ở thành dạ dày sẽ bài tiết axit nhằm làm mềm và tiêu hóa thức ăn. Ngoài ra, dịch vị cũng có tác dụng bao phủ nhằm giúp thức ăn dễ dàng vận chuyển xuống ruột non và ruột già. Axit dạ dày có vai trò quan trọng đối với quá trình trao đổi chất. Khi dung nạp thức ăn, axit clohydric trong dịch vị sẽ kích thích phản ứng thủy phân, tiêu diệt vi khuẩn có hại và tham gia vào cơ chế đóng mở môn vị, tâm vị của dạ dày.

Dư axit dạ dày có sao không?

Tuy nhiên, axit dạ dày bài tiết quá mức có thể gây ra các triệu chứng khó chịu như ợ nóng, ợ hơi, đầy bụng, khó tiêu, nóng rát thượng vị,…

Tình trạng tăng tiết dịch vị trong thời gian dài có thể gây ra các vấn đề tiêu hóa sau:

• Viêm loét dạ dày tá tràng: Viêm loét dạ dày tá tràng là bệnh lý thường gặp nhất do tăng tiết axit kéo dài. Lượng dịch vị dư thừa có thể ăn mòn niêm mạc và hình thành các ổ viêm loét. Viêm loét dạ dày tá tràng thường gây đau thượng vị, buồn nôn, ói mửa sau khi ăn, đầy bụng, khó tiêu, sụt cân,…
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Dạ dày tăng tiết axit quá mức có thể làm tăng áp lực lên cơ vòng thực quản dưới khiến cơ quan này bị rối loạn. Tình trạng này kéo dài có thể khiến axit và thức ăn trong dạ dày trào ngược lên khoang miệng, thanh quản và thực quản. GERD điển hình bởi triệu chứng ợ nóng, ợ chua, nóng rát thượng vị, trớ thức ăn, đầy bụng, khó tiêu,…

Dư thừa axit dạ dày là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến viêm loét dạ dày và trào ngược thực quản. Nếu không kịp thời kiểm soát, dịch vị có thể ăn mòn niêm mạc gây loét nặng, xuất huyết tiêu hóa, thủng dạ dày, viêm thực quản hồi lưu, Barrett thực quản và làm tăng nguy cơ ác tính hóa tế bào.

Nguyên nhân gây dư axit dạ dày

Thông thường, tế bào ở thành dạ dày chỉ sản sinh một lượng dịch vị vừa đủ để tiêu hóa thức ăn. Tuy nhiên hoạt động bài tiết dịch vị có thể tăng lên bất thường do những nguyên nhân sau:

1. Chế độ dinh dưỡng thiếu khoa học

Chế độ dinh dưỡng thiếu khoa học là nguyên nhân phổ biến nhất gây dư axit dạ dày. Một số thói quen ăn uống có thể kích thích tế bào viền tăng tiết dịch vị quá mức, bao gồm:

• Ăn uống không đúng giờ, thường xuyên bỏ bữa hoặc ăn khuya thường xuyên. Ngoài ra, thói quen ăn uống quá mức, ăn quá nhanh hoặc vận động ngay sau khi ăn cũng có thể kích thích dạ dày bài tiết dịch vị.
• Thường xuyên dung nạp thức ăn chứa nhiều axit (nước ngọt có gas, trái cây có vị chua,…), thức ăn nhiều dầu mỡ, gia vị cay nóng, thực phẩm lên men, đồ hộp,…
• Sử dụng rượu bia, cà phê và trà đặc cũng là yếu tố thúc đẩy dạ dày bài tiết dịch vị. Caffeine, cồn và các chất kích thích trong những đồ uống này có thể gây rối loạn thần kinh não – ruột khiến dạ dày co bóp và sản xuất axit nhiều bất thường. Ngoài ra, cồn có trong rượu bia còn gây viêm và ăn mòn niêm mạc ống tiêu hóa.
• Ngoài ra, thói quen ăn uống ở những hàng quán lề đường không đảm bảo vệ sinh cũng có thể khiến dạ dày bị rối loạn và tăng bài tiết dịch vị.
• Uống ít nước có thể khiến nồng độ axit trong dịch vị tăng cao, kích thích hiện tượng ăn mòn niêm mạc và tăng nguy cơ viêm loét dạ dày – tá tràng.

Thống kê cho thấy, hầu hết các trường hợp gặp phải vấn đề ở đường tiêu hóa đều có chế độ ăn uống không lành mạnh. Nếu không thay đổi các thói quen này, lượng axit trong dạ dày có thể tăng dần lên theo thời gian gây loét niêm mạc nghiêm trọng và dẫn đến các di chứng nặng nề.

2. Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori

Vi khuẩn Helicobacter pylori (vi khuẩn Hp) là một loại trực khuẩn gram âm sinh sống trong dạ dày người. Vi khuẩn có thể xâm nhập vào cơ thể qua nguồn nước, thực phẩm hoặc lây trực tiếp từ người nhiễm bệnh thông qua hoạt động ăn uống chung, ôm hôn,… Loại trực khuẩn này có khả năng tồn tại trong môi trường axit cao bằng cách sản sinh urease nhằm kiềm hòa dịch vị dạ dày.

Thực tế, vi khuẩn Hp không trực tiếp kích thích dạ dày tăng tiết axit. Tuy nhiên, sự xuất hiện của loại vi khuẩn này có thể khiến môi trường trong dạ dày bị thay đổi, từ đó kích thích cơ quan này co bóp và tăng tiết axit bất thường.

So các nguyên nhân thông thường, nhiễm vi khuẩn Hp được xem là nguyên nhân có mức độ nặng và bắt buộc phải điều trị trong thời gian sớm nhất. Nếu không tuân thủ điều trị, vi khuẩn có thể kháng kháng sinh và làm tăng nguy cơ hình thành khối u ác tính.

3. Thói quen sinh hoạt không điều độ

Ngoài chế độ ăn, thói quen sinh hoạt không điều độ cũng có thể là nguyên nhân khiến dạ dày tăng sản xuất dịch vị. Một số thói quen sinh hoạt gây ra tình trạng dư axit dạ dày, bao gồm:

• Hút thuốc lá là một trong những yếu tố kích thích dạ dày bài tiết dịch vị. Các thành phần độc hại trong khói thuốc không chỉ ảnh hưởng đến hệ hô hấp mà còn gây tổn thương niêm mạc và gây rối loạn chức năng dạ dày. Hút thuốc lá trong nhiều năm có thể khiến dạ dày tăng tiết axit, cơ vòng thực quản suy yếu, rối loạn nhu động ruột,…
• Thức khuya và ngủ không đủ giấc không chỉ tác động đến não bộ và hệ thần kinh trung ương mà còn ảnh hưởng đến cơ quan tiêu hóa. Thực tế, các thói quen này có thể khiến nhu động ruột giảm, dạ dày co bóp, tăng tiết axit quá mức,…
• Làm việc quá sức có thể khiến cơ thể suy nhược và gây căng thẳng kéo dài. Căng thẳng có thể làm rối loạn hoạt động của hệ thần kinh não – ruột khiến dạ dày tăng bài tiết dịch vị, đường ruột hoạt động kém, tăng nguy cơ táo bón, đầy bụng, khó tiêu,…

4. Mắc hội chứng Zollinger-Ellison

Hội chứng Zollinger-Ellison xảy ra khi xuất hiện một hoặc vài khối u gastrin ở tụy, tá tràng hoặc một số cơ quan tiêu hóa khác. Các khối u này tiết ra hormone gastrin nhằm kích thích tế bào viền sản sinh axit nhiều bất thường.

Hiện nay, nguyên nhân gây ra hội chứng Zollinger-Ellison vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên các nhà khoa học nhận thấy hội chứng này có liên quan đến bệnh đa u tuyến nội tiết loại 1.

Ngoài ra, dư axit dạ dày cũng có thể xảy ra do một số nguyên nhân không được đề cập trong bài viết.

Cách làm giảm axit dạ dày hiệu quả

Tăng axit dạ dày kéo dài có thể gây viêm loét dạ dày tràng, trào ngược thực quản và tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa, thủng dạ dày và ung thư dạ dày. Vì vậy sau khi chẩn đoán, bạn nên thực hiện một số biện pháp làm giảm axit dạ dày để cải thiện các triệu chứng khó chịu và bảo vệ cơ quan tiêu hóa.

Các cách làm giảm axit dạ dày đơn giản và hiệu quả, bao gồm:

1. Xây dựng chế độ ăn uống khoa học

Hầu hết các vấn đề bất thường ở cơ quan tiêu hóa đều khởi phát do chế độ ăn uống. Đối với những trường hợp dư axit dạ dày nhẹ, bạn có thể kiểm soát hoàn toàn thông qua chế độ dinh dưỡng.

Thói quen ăn uống khoa học không chỉ giúp trung hòa dịch vị dạ dày mà còn điều hòa hoạt động tiêu hóa, tăng khả năng hấp thu dinh dưỡng của đường ruột và duy trì thể trạng khỏe mạnh.

Chế độ ăn giúp kiểm soát hoạt động tăng tiết dịch vị của dạ dày:

• Cần uống ít nhất 2 lít nước/ ngày. Bổ sung nước thường xuyên giúp trung hòa dịch vị, hỗ trợ làm mềm thức ăn và giảm hoạt động sản xuất axit. Ngoài ra, thói quen này còn cân bằng điện giải, thúc đẩy quá trình trao đổi chất và phòng ngừa táo bón.
• Ngoài chất xơ, rau xanh còn có độ pH kiềm giúp trung hòa HCl bên trong dịch vị. Bổ sung rau xanh vào chế độ ăn hằng ngày có thể ổn định số lượng và nồng độ axit trong dịch vị dạ dày. Bên cạnh đó, nhóm thực phẩm này còn hỗ trợ làm sạch ống thực quản, điều hòa nhu động đường ruột và bảo vệ niêm mạc cơ quan tiêu hóa.
• Nên đa dạng các nhóm thực phẩm trong chế độ ăn nhằm cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho cơ thể. Không nên tập trung vào một hoặc vài nhóm thực phẩm cố định.
• Tránh sử dụng các loại đồ uống và thực phẩm làm tăng áp lực lên cơ quan tiêu hóa và kích thích hoạt động bài tiết dịch vị như cà phê, rượu bia, trà đặc, thức ăn nhanh, đồ hộp, thực phẩm chứa nhiều axit, dầu mỡ, gia vị cay nóng, muối, đường,…
• Khi ăn uống, nên giới hạn lượng thức ăn trong mỗi bữa ăn. Tránh để bụng quá đói hoặc quá no, đồng thời cần ăn chậm nhai kỹ và hạn chế vận động mạnh sau khi ăn.
• Lựa chọn thực phẩm sạch và chế biến chín hoàn toàn trước khi ăn. Hạn chế ăn hàng quán lề đường và dùng thực phẩm sống.
• Bổ sung sữa chua và một số loại thực phẩm chứa probiotic. Các loại thực phẩm này giúp cân bằng hệ vi sinh trong đường ruột, hỗ trợ chức năng tiêu hóa và trung hòa lượng axit dư thừa.

Chế độ ăn khoa học không chỉ giúp làm giảm axit dạ dày mà còn điều hòa hoạt động tiêu hóa và phòng ngừa các vấn đề ở đường ruột như rối loạn tiêu hóa, viêm đại tràng, bệnh trĩ, hội chứng lỵ,…

2. Thay đổi thói quen sinh hoạt

Song song với chế độ dinh dưỡng khoa học, bạn cần thay đổi một số thói quen sinh hoạt nhằm ức chế bài tiết axit dạ dày, ổn định hoạt động đường ruột và tăng khả năng hấp thu dinh dưỡng của cơ thể.

Thói quen sinh hoạt giúp làm giảm axit dạ dày:

• Từ bỏ thói quen hút thuốc lá và sử dụng chất kích thích.
• Cân đối thời gian làm việc – nghỉ ngơi, nên ngủ đủ giấc, ngủ trước 23 giờ, đọc sách, nghe nhạc, ngồi thiền,… để làm giảm căng thẳng, hạn chế suy nhược và tăng tiết dịch vị dạ dày.
• Vận động thường xuyên được chứng minh có hiệu quả điều hòa hoạt động của dạ dày và đường ruột. Dành từ 15 – 30 phút/ ngày tập yoga, đi bộ, đạp xe, bơi lội,… có thể hạn chế lượng axit dư thừa, nhuận tràng và cải thiện sức khỏe tổng thể.
• Trong trường hợp thừa cân – béo phì, bạn nên tập luyện đều đặn và ăn uống khoa học để kiểm soát cân nặng. Thực tế, cân nặng vượt mức có thể tăng áp lực lên cơ quan tiêu hóa và kích thích dạ dày tăng tiết axit quá mức.

3. Giảm axit dạ dày với thảo dược tự nhiên

Giảm bài tiết axit dạ dày với chế độ ăn uống và sinh hoạt thường đem lại hiệu quả chậm. Vì vậy, bạn nên tận dụng một số loại thảo dược tự nhiên để trung hòa dịch vị, cải thiện hoạt động tiêu hóa và giảm các triệu chứng khó chịu như đầy hơi, khó tiêu, chướng bụng, ợ hơi,…

Các loại thảo dược có tác dụng giảm axit dạ dày, bao gồm:

• Nghệ giảm axit dạ dày: Nghệ không chỉ có tác dụng làm liền ổ loét ở niêm mạc dạ dày mà còn hiệu quả trung hòa dịch vị, kích thích vị giác và điều hòa hoạt động tiêu hóa. Để làm giảm axit dạ dày, bạn có thể bổ sung nghệ vào chế độ ăn hoặc dùng trà nghệ, sữa nghệ, nghệ ngâm mật ong,…
• Trà hoa cúc: Trà hoa cúc là loại trà có mùi thơm dịu nhẹ, vị thanh và không chứa caffeine. Uống 1 tách trà hoa cúc vào sáng sớm không chỉ giúp tỉnh táo, thư giãn mà còn hỗ trợ giảm bài tiết dịch vị dạ dày. Ngoài ra, hợp chất chống oxy hóa (polyphenol) trong loại trà này còn giúp bảo vệ niêm mạc tiêu hóa, ngừa táo bón, chống viêm và giảm căng thẳng.
• Sử dụng nha đam: Với hàm lượng nước, khoáng chất dồi dào và độ pH kiềm, nha đam có khả năng giảm axit dạ dày, cải thiện triệu chứng nóng rát thượng vị, ợ nóng, ợ hơi, ợ chua,… Ngoài ra, axit amin và chất chống oxy hóa trong dịch nhầy của thảo dược này còn giúp phục hồi mô niêm mạc hư tổn và phòng ngừa loét dạ dày tá tràng,…

Ngoài các thảo dược trên, bạn cũng có thể sử dụng dầu ô liu, dầu dừa, mật ong, muối nở, lá khôi,… để giảm lượng axit dư thừa bên trong dạ dày.

4. Sử dụng thuốc ức chế bài tiết axit

Hầu hết các loại thảo dược giảm axit chỉ đem lại hiệu quả đối với những trường hợp nhẹ. Nếu lượng axit tăng lên đáng kể và có nguy cơ loét dạ dày cao, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc giúp ức chế bài tiết dịch vị như:

• Thuốc kháng histamine H2: Nhóm thuốc này hoạt động bằng cách đối kháng chọn lọc histamine thụ thể H2 ở tế bào viền dạ dày, từ đó làm giảm hoạt động bài tiết dịch vị (khoảng 50 – 95%). Thuốc kháng histamine H2 tương đối an toàn và được ưu tiên sử dụng đối với các trường hợp tăng tiết axit âm tính với vi khuẩn Hp. Một số loại thuốc kháng histamine H2 thường được sử dụng, gồm Cimetidin, Ranitidin, Famotidine,…
• Thuốc ức chế bơm proton (PPI): PPI có khả năng ức chế bài tiết axit dạ dày mạnh hơn so với thuốc kháng histamine H2. Hiệu quả giảm tiết dịch vị của loại thuốc này dựa trên hoạt động ức chế bơm proton ở tế bào thành dạ dày. Tuy nhiên, PPI có thể gây loãng xương, viêm đại tràng giả mạc, buồn nôn, nôn mửa,… nên chỉ được sử dụng khi cần thiết. Một số PPI phổ biến, bao gồm Esomeprazole, Lansoprazole, Omeprazole,…

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định phối hợp thuốc giảm tiết axit dạ dày với thuốc kháng axit, thuốc bảo vệ niêm mạc và thuốc kháng sinh (khi dương tính với vi khuẩn Hp).

5. Phẫu thuật cắt bỏ u gastrin

Đối với tình trạng tăng tiết axit do hội chứng Zollinger-Ellison, cần phải cắt bỏ u gastrin trong thời gian sớm nhất. Nếu để kéo dài, dạ dày có thể bài tiết axit quá mức gây ra các ổ viêm loét và trào ngược. Khác với loét dạ dày do các nguyên nhân thông thường, loét do hội chứng Zollinger-Ellison thường có nhiều hơn 1 ổ, xuất hiện ở những vị trí ít gặp, khó điều trị dứt điểm và dễ tái phát.

Trong trường hợp này, bác sĩ thường yêu cầu phẫu thuật cắt bỏ u gastrin để giảm tiết dịch vị kết hợp với điều trị biến chứng loét dạ dày tá tràng (nếu có).

Axit dạ dày có vai trò quan trọng đối với hoạt động tiêu hóa và trao đổi chất. Tuy nhiên, tăng tiết axit quá mức có thể gây viêm loét dạ dày tá tràng, trào ngược thực quản, tăng nguy cơ xuất huyết và ung thư đường tiêu hóa. Vì vậy, cần xây dựng lối sống khoa học nhằm điều hòa hoạt động bài tiết dịch vị và bảo vệ sức khỏe.

Tham khảo thêm: 12+ cách chữa đau dạ dày nhanh nhất tại nhà dễ áp dụng