Nhận biết tình trạng bị dị ứng thuốc và hướng điều trị
Dị ứng với thuốc rất phức tạp, bởi vì chúng có thể do nhiều loại thuốc khác nhau gây ra. Phản ứng thái quá này dẫn đến một loạt các dấu hiệu và triệu chứng có thể ảnh hưởng đến các cơ quan hoặc bộ phận khác nhau của cơ thể. Tìm hiểu những thông tin cơ bản về dị ứng thuốc trong bài viết dưới đây.
Dị ứng thuốc là gì? Nguyên nhân gây bệnh?
Dị ứng thuốc là một phản ứng quá mức của hệ thống miễn dịch với một số loại thuốc. Điều này gây ra các triệu chứng như phát ban, sốt và khó thở.
May mắn là dị ứng do dùng thuốc thật sự không phổ biến. Có ít hơn 5 – 10% các phản ứng tiêu cực khi dùng thuốc là do dị ứng, còn lại là do tác dụng phụ của thuốc.
Bất kỳ loại thuốc điều trị bệnh nào cũng có thể gây ra phản ứng dị ứng. Loại thuốc phổ biến nhất gây dị ứng là Penicillin và các loại kháng sinh khác tương tự như Penicillin.
Các loại thuốc khác có thể gây ra dị ứng là:
- Thuốc giảm đau, chẳng hạn như Aspirin, Ibuprofen (Advil, Motrin IB) và Naproxen natri (Aleve)
- Thuốc hóa trị để điều trị ung thư
- Thuốc điều trị các bệnh tự miễn, như viêm khớp dạng thấp
Nguyên nhân gây dị ứng thuốc
Dị ứng xảy ra khi hệ thống miễn dịch của một bạn xác định nhầm thuốc là một chất gây hại tương tự như virus hoặc vi khuẩn. Sau đó, hệ thống miễn dịch sẽ phát triển một kháng thể đặc hiệu cho loại thuốc đó.
Điều này có thể xảy ra ngay từ lần đầu tiên bạn dùng thuốc. Nhưng đôi khi, dị ứng không phát triển cho đến khi tiếp xúc với thuốc nhiều lần.
Vào lần sử dụng thuốc tiếp theo, các kháng thể đặc hiệu này đã ghi nhớ thuốc và hệ thống miễn dịch trực tiếp tấn công vào chất này. Các hóa chất được giải phóng sẽ gây ra các triệu chứng dị ứng liên quan.
Tuy nhiên, bạn vẫn có nguy cơ bị dị ứng trong lần đầu tiếp xúc với thốc. Một số bằng chứng cho thấy rằng dư lượng của một số loại thuốc có trong thực phẩm (như gia súc, gia cầm bị tiêm kháng sinh) có thể đủ cho hệ thống miễn dịch tạo ra một kháng thể để chống lại nó.
Một số phản ứng dị ứng có thể là hệ quả của nguyên do khác. Các nhà nghiên cứu tin rằng một số loại thuốc có thể liên kết trực tiếp với một loại bạch cầu miễn dịch nhất định, gọi là tế bào T. Điều này kích thích giải phóng các hóa chất có thể gây ra phản ứng dị ứng trong lần đầu tiên bạn dùng thuốc.
Các yếu tố rủi ro
Mặc dù bất cứ ai cũng có thể bị dị ứng với thuốc, tuy nhiên, có một vài yếu tố có thể làm tăng nguy cơ này.
Bao gồm:
- Bị dị ứng với các tác nhân khác, chẳng hạn như dị ứng thực phẩm hoặc viêm mũi dị ứng
- Bản thân hoặc người thân trong gia đình từng bị dị ứng với một loại thuốc nào đó
- Tiếp xúc với thuốc nhiều hơn, do dùng thuốc liều cao, sử dụng lặp đi lặp lại hoặc dùng trong thời gian dài
- Bệnh nhân nhiễm HIV hoặc virus Epstein-Barr
Dị ứng thuốc ở trẻ em cũng thường xảy ra, đặc biệt là những trẻ có cha mẹ bị dị ứng với một loại thuốc nào đó.
Dị ứng thuốc có nguy hiểm không?
Không phải lúc nào dị ứng thuốc cũng gây nguy hiểm tới sức khỏe và tính mạng. Các triệu chứng có thể biểu hiện rất nhẹ khiến nhiều người khó nhận ra. Bạn có thể chỉ nhận thấy phát ban nhẹ và không ảnh hưởng lớn tới chất lượng sống.
Trong khi đó, phản ứng dị ứng nghiêm trọng vẫn có thể xảy ra và đe dọa tính mạng người bệnh. Nó có thể gây sốc phản vệ. Sốc phản vệ là một phản ứng đột ngột của cơ thể với một loại thuốc hoặc tác nhân gây dị ứng khác.
Phản ứng phản vệ có thể xảy ra vài phút sau khi bạn dùng thuốc (kể cả thuốc tiêm, bôi hay uống). Trong một số trường hợp, sốc phản vệ có thể xảy ra chậm hơn, trong vòng 12 giờ sau khi dùng thuốc.
Các triệu chứng có thể bao gồm:
- Nhịp tim không đều
- Khó thở
- Da tái xanh
- Tụt huyết áp
- Sưng tấy
- Chóng mặt
- Bất tỉnh
- Buồn nôn hoặc đau bụng
- Mạch yếu
- Co giật
Sốc phản vệ có thể cướp đi sinh mạng của người bệnh nếu không được điều trị ngay. Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên sau khi dùng thuốc, hãy nhờ ai đó gọi cấp cứu hoặc đến phòng cấp cứu gần nhất ngay lập tức.
Phân biệt dị ứng thuốc với các tình trạng khác
Dị ứng thuốc đôi khi bị nhầm lẫn với một số tình trạng khác có dấu hiệu, triệu chứng tương tự nhau. Nên phân biệt chúng dựa trên bản chất để điều trị cho đúng và hợp lý.
Phân biệt dị ứng – Tác dụng phụ của thuốc
Dị ứng thuốc chỉ ảnh hưởng đến một số người nhất định. Tình trạng này liên quan đến hệ thống miễn dịch và luôn gây ra những tác động tiêu cực.
Tuy nhiên, tác dụng phụ/tác dụng không mong muốn có thể xảy ra ở bất kỳ người nào dùng thuốc. Ngoài ra, nó thường không liên quan đến hệ thống miễn dịch của bạn. Tác dụng phụ là bất kỳ tác dụng nào gặp phải sau khi dùng thuốc (có hại hoặc không có hại) mà không liên quan đến công dụng chính của thuốc.
Ví dụ, thuốc Aspirin có công dụng trính là giảm đau, tác dụng phụ là gây đau dạ dày. Tuy nhiên, nó cũng có tác dụng phụ có lợi là giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ.
Thuốc Acetaminophen (Tylenol) cũng được sử dụng để giảm đau, nhưng lại làm tăng nguy cơ tổn thương gan. Thuốc Nitroglycerin được sử dụng để ccải thiện lưu lượng máu. Tuy nhiên, thuốc này cũng có thể cải thiện chức năng tinh thần và đây là một tác dụng phụ có lợi.
Nhìn chung, có thể phân biệt 2 tình trạng này như sau:
- Dị ứng thuốc: Luôn tiêu cực, chỉ ảnh hưởng tới một số người và luôn liên quan đến hệ thống miễn dịch.
- Tác dụng phụ của thuốc: Có thể tích cực hoặc tiêu cực, ảnh hưởng tới bất kỳ ai và ít khi liên quan đền hệ thống miễn dịch.
Phản ứng giống như dị ứng
Một số loại thuốc có thể gây ra phản ứng giống như sốc phản vệ ngay lần đầu tiên sử dụng. Các loại thuốc này là:
- Morphin
- Aspirin
- Một số loại thuốc hóa trị
- Thuốc cản quang dùng trong chụp X-quang
Loại phản ứng này thường không có bất cứ mối liên quan nào đối với hệ thống miễn dịch, bởi vậy nó không phải là dị ứng thực sự. Tuy nhiên, nó cũng có các triệu chứng, mức độ nguy hiểm và cách điều trị giống như khi bị sốc phản vệ.
Triệu chứng dị ứng thuốc
Triệu chứng dị ứng thuốc nghiêm trọng thường xảy ra trong vòng 1 giờ sau khi dùng thuốc. Các phản ứng khác, đặc biệt là phát ban, có thể xảy ra vài giờ vài ngày hoặc vài tuần sau đó.
Dấu hiệu dị ứng chung
Sau khi dùng thuốc, các triệu chứng dị ứng có thể từ ngứa nhẹ đến các tình trạng đe dọa tính mạng. Nhiều loại thuốc cũng có thể gây ra tác dụng phụ hoặc không dung nạp, như đau bụng. Những triệu chứng này không phải lúc nào cũng liên quan tới dị ứng do dùng loại thuốc nào đó.
Khi bị dị ứng, các triệu chứng có thể bao gồm:
- Nổi mẩn, ban đỏ
Sau khi dùng thuốc, người bệnh thường bị nổi mẩn, ban sẩn hoặc ban dạng sởi. Các nốt nhỏ như đầu tăm ở thân mình, có thể liên kết lại thành mảng lớn và gây ngứa. Các nốt này có thể xuất hiện sau khi dùng thuốc khoảng 1 tuần và kéo dài đến vài tuần.
- Nổi mề đay
Đây là triệu chứng thường gặp của dị ứng rất nặng. Mề đay có thể xuất hiện sau khi người bệnh dùng thuốc từ 5 – 10 phút, thậm chí sau vài ngày, tuỳ theo loại thuốc gây dị ứng là gì và cơ địa người bệnh.
Người bị dị ứng thường cảm thấy nóng bừng, ngứa ngáy, nổi ban sẩn trên da. Trường hợp nặng có thể kèm theo: Đau bụng, đau các khớp, chóng mặt, buồn nôn, đau nhức đầu, mệt mỏi, sốt cao…
- Phù quincke
Đây là một dạng mề đay diện rộng với các biểu hiện sưng phù cục bộ ở dưới da. Trong nhiều trường hợp, nó gây ngứa và đau nhức. Nguyên nhân có thể do dị ứng thuốc kháng sinh, thuốc tê bôi, thuốc hạ sốt, thuốc tránh thai, thuốc Bắc, thuốc Nam…
Tình trạng sưng nề biểu hiện ở vùng da mỏng, như môi, mí mắt, cổ, bụng, bộ phận sinh dục… Các mảng phù màu sắc như da bình thường hoặc hồng nhạt, sưng mảng lớn, thậm chí lớn bằng bàn tay.
Sưng trên mặt có thể làm mắt híp lại, môi sưng biến dạng. Phù quincke còn có thể biểu hiện ở họng và thanh quản, gây khó thở, ho khan, da mặt tím tái. Ở mức độ nghiêm trọng có thể gây co thắt khí quản, khiến người bệnh nghẹt thở, tử vong nếu không được cấp cứu và chữa trị kịp thời.
Phù quincke ở đường tiêu hóa còn gây tiêu chảy và nôn.
- Hội chứng Stevens – Johnson
Đây là phản ứng dị ứng rất nặng và nguy hiểm. Nó có thể xuất hiện vài giờ ngay sau khi dùng thuốc hoặc vài ngày sau.
Không chỉ gây ngứa khắp người, người bệnh còn cảm thấy nóng ran, sốt cao, mệt mỏi, nổi ban đỏ, có nhiều bọng nước trên da, viêm loét hoặc tử hoại tử niêm mạc.
- Hội chứng Lyell
Đây cũng là một trong những phản ứng dị ứng nghiêm trọng, có thể xuất hiện vài giờ đến vài tuần sau khi dùng thuốc. Nó gây mệt mỏi, sốt cao, mất ngủ, ngứa ngáy, có mảng đỏ trên da, thỉnh thoảng có các chấm xuất huyết. Sau vài ngày sẽ xuất hiện các mảng da bị trợt ra.
Hội chứng Lyell có thể gây viêm gan hoặc thận, tình trạng này có thể chuyển biến tiêu cực rất nhanh, gây tử vong.
Ngoài ra, nếu nhận thấy các triệu chứng sốc phản vệ (nêu ở phần trên), hãy đưa người bệnh đi cấp cứu ngay để được kịp thời điều trị.
Phản ứng dị ứng chậm
Có một số phản ứng dị ứng ít phổ biến hơn xảy ra vài ngày hoặc vài tuần sau khi tiếp xúc với thuốc. Chúng cũng có thể tồn tại một thời gian sau khi bạn ngừng dùng thuốc.
Bao gồm:
- Bệnh huyết thanh
Bệnh huyết thanh hoặc serum sickness có thể gây sốt, đau nhức ở khớp, sưng, phát ban và buồn nôn.
- Thiếu máu do thuốc
Giảm hồng cầu, có thể gây ra mệt mỏi, nhịp tim không đều, khó thở và các triệu chứng khác.
- Hội chứng DRESS
Tình trạng này còn được gọi là chứng phát ban do thuốc với tăng bạch cầu ái toan. Triệu chứng điển hình là phát ban, số lượng bạch cầu tăng cao, sưng hạch bạch huyết và tái phát nhiễm trùng viêm gan. Người bệnh có thể tử vong do tổn thương gan và các cơ quan nội tạng khác.
- Viêm thận
Gây sốt, tiểu ra máu, sưng tổng thể, lú lẫn và các triệu chứng khác.
Điều trị dị ứng thuốc hiệu quả
Ngay khi nhận thấy các dấu hiệu dị ứng, bạn cần ngưng sử dụng thuốc đó ngay. Nếu đã xác định bản thân dị ứng với loại thuốc nào, hãy tránh xa nó.
Đối với những người xuất hiện các triệu chứng dị ứng, hãy cho họ nằm ngửa, để đầu thấp hơn chân. Nếu họ buồn nôn hoặc nôn, hãy cho họ nằm nghiêng, không nên ngồi dậy hoặc đứng lên.
Hãy luôn ở bên cạnh người bệnh để kịp thời giúp đỡ. Cách chữa dị ứng thuốc tại nhà như trên chỉ đóng vai trò sơ cứu. Các phương pháp điều trị dị ứng phổ biến vẫn là:
Sử dụng thuốc
Cách xử lý dị ứng do thuốc phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của dị ứng. Với phản ứng dị ứng nghiêm trọng, có thể bạn sẽ cần phải tránh dùng thuốc đó hoàn toàn. Bác sĩ sẽ cố gắng thay thế thuốc gây ra dị ứng bằng một loại khác.
Nếu bạn bị dị ứng mức độ nhẹ, bác sĩ vẫn có thể kê đơn thuốc chống dị ứng để ngăn chặn phản ứng miễn dịch và giảm triệu chứng.
Bao gồm:
- Thuốc kháng histamine
Cơ thể chúng ta tạo ra histamine khi nghĩ rằng chất gây dị ứng là có hại. Việc giải phóng histamine có thể kích hoạt các triệu chứng dị ứng khó chịu. Thuốc kháng histamine giúp ngăn chặn việc sản xuất histamine và có thể giúp làm dịu các triệu chứng dị ứng này.
Thuốc kháng histamine có dạng thuốc viên, thuốc nhỏ mắt, kem bôi và thuốc xịt mũi.
- Thuốc Corticosteroid
Dị ứng có thể gây sưng đường thở cùng một số triệu chứng hô hấp nghiêm trọng khác. Corticosteroid có thể giúp giảm viêm gây ra những vấn đề này. Corticosteroid có dạng thuốc viên, thuốc xịt mũi, thuốc nhỏ mắt và kem bôi. Chúng cũng có dạng bột sử dụng trong ống hít và chất lỏng để tiêm hoặc sử dụng trong máy phun sương.
- Thuốc giãn phế quản
Nếu bạn bị thở khò khè hoặc ho do dị ứng, bác sĩ có thể khuyên dùng thuốc giãn phế quản. Thuốc này sẽ hỗ trợ mở đường thở và giúp bạn hít thở dễ dàng hơn. Thuốc giãn phế quản cũng được bán ở dạng lỏng và dạng bột.
- Thuốc Epinephrine
Khi bị sốc phản vệ, người bệnh cần được tiêm thuốc Epinephrine ngay lập tức cũng như nhập viện để duy trì huyết áp và hỗ trợ hô hấp.
Giải mẫn cảm thuốc
Nếu bạn buộc phải dùng một loại thuốc gây ra phản ứng dị ứng, bác sĩ có thể đề nghị bạn áp dụng kỹ thuật giải mẫn cảm thuốc. Theo đó, người bệnh được dùng thuốc (mà đã gây dị ứng trước đó) với liều nhỏ, sau đó tăng dần lên cứ sau 15 đến 30 phút trong vài giờ hoặc vài ngày.
Nếu bạn có thể đạt được liều lượng mong muốn mà không gặp các phản ứng dị ứng, thì bạn có thể tiếp tục điều trị bằng thuốc đó.
Để phòng ngừa dị ứng thuốc, mỗi người nên tự hình thành thói quen chỉ mua thuốc theo đơn, không tự ý mua thuốc điều trị bệnh mà chưa nhận được sự tư vấn từ dược sĩ, bác sĩ. Tuân thủ đúng hướng dẫn sử dụng, liều dùng là liệu trình dùng thuốc của bác sĩ.
Luôn thông báo với bác sĩ tiền sử dị ứng của bản thân. Đồng thời, phải ghi nhớ tên thương mại, tên chung của các loại thuốc gây ra phản ứng và kiểm tra ghi nhãn trên các sản phẩm bạn mua.
Đừng bỏ lỡ:
XEM THÊM
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!